خوابگاه‌ها مکانی هستند که برای دانشجویان یا دانش‌آموزان طراحی می‌شوند. طراحی یک خوابگاه با توجه به عملکرد آن متفاوت است. با این‌وجود معمولاً فضاهای این مکان‌ها مشابه بوده و تنها دارای المان‌های متفاوتی هستند.
خوابگاه‌ها به طور کلی به دو نوع سالنی و سوئیتی تقسیم‌بندی می‌شوند که مطابق با بودجه، میزان فضای در اختیار و سایر عوامل تاثیرگذار طراحی و ساخته می‌شوند. خوابگاه سوئیتی تمام امکانات رفاهی اعم از آشپزخانه، سرویس بهداشتی و فضای استراحت را به صورت شخصی برای دانشجویان فراهم می‌آورد درحالیکه در خوابگاه‌های سالنی اصولا آشپزخانه و سرویس بهداشتی به صورت اشتراکی با سایر واحدها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در خوابگاه‌ها معمولاً بر اساس نیازها، اتاق‌هایی با ابعاد و ظرفیت‌های مختلف طراحی می‌شود. در این اتاق‌ها، تعداد تخت‌ها باید متناسب با ابعاد اتاق باشد. در نظر داشته باشید که به‌جز تخت خواب باید وسایل و تجهیزات دیگری مانند میز مطالعه، کمد کتاب و لوازم آموزشی، کمد البسه و لوازم شخصی نیز در این مکان‌ها قرار داده شود. همچنین نور اتاق‌ها باید به بهترین شکل ممکن تأمین شود؛ بنابراین باید منبع تأمین این نور به‌صورت اصولی تعیین شده و یا از المان‌های نورپردازی مناسبی در این محیط استفاده شود.
خوابگاه‌ها بر اساس کاربرد، دولتی یا غیردولتی بودن، بخش‌های مختلفی را دارا هستند. بعضی معماران خوابگاه را به بخش‌های مختلف مانند استراحتگاه و زمین بازی مجهز می‌کنند و بعضی دیگر به حداقل امکانات رضایت می‌دهند.
اتاق‌ها:
اتاق‌ها، بخش جدانشدنی از تمام خوابگاه‌ها اعم از دخترانه، پسرانه، دولتی و آزاد هستند. این مکان محل سکونت و حریم خصوصی ساکنین است.
سالن مشترک:
به فضای بین اتاق‌ها، سالن مشترک گفته می‌شود. این فضا بسته به نوع معماری و سیستم خوابگاه به دو صورت سالن پذیرایی در سیستم سوئیتی و سالن طولی در سیستم سالنی ساخته می‌شود. معمولاً در سیستم سوئیتی این فضا مفروش است و ساکنین خوابگاه می‌توانند از آن به‌عنوان محیطی برای دورهمی‌های دوستانه استفاده کنند.
آشپزخانه:
به دلیل هزینه‌بر بودن سیستم آشپزخانه، معمولاً هنگام طراحی خوابگاه برای هر طبقه یک آشپزخانه مشترک در نظر گرفته می‌شود که باید امکانات کامل و مناسبی داشته باشد.
سرویس بهداشتی و حمام:
سیستم خوابگاه به هر شکلی که باشد، در هر طبقه‌ای سرویس بهداشتی مشترک یا مجزا قرار داده می‌شود. معمولاً در خوابگاه‌های سالنی، سرویس بهداشتی انتها یا ابتدای سالن قرار می‌گیرد. هنگام طراحی خوابگاه‌های دانشجویی ایرانی بسته به سلیقه معمار، ممکن است حمام‌های کل ساختمان نیز در طبقه همکف قرار بگیرد.
استانداردهای طراحی اتاق‌های خوابگاه:
در خوابگاه‌های مختلف معمولاً بر اساس نیازها، اتاق‌هایی با ابعاد و ظرفیت‌های مختلف طراحی می‌شود. در این اتاق‌ها بر اساس استانداردهایی که برای آن‌ها تعیین شده است، تعداد تخت‌ها باید متناسب با ابعاد اتاق باشد. در نظر داشته باشید که به‌جز تخت خواب باید وسایل و تجهیزات دیگری نیز در این مکان‌ها قرار داده شود. ازجمله این امکانات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- میز مطالعه
- کمد کتاب و لوازم آموزشی
- انواع کمد دیواری البسه و لوازم شخصی
نکته مهم در طراحی خوابگاه و اتاق‌های آن، این است که نور آن به بهترین شکل ممکن تأمین شود؛ بنابراین باید منبع تأمین این نور به‌صورت اصولی تعیین شده و یا از المان‌های نورپردازی مناسبی در این محیط استفاده شود. از دیگر نکات در طراحی این بخش‌ها، تعیین محل قرار گرفتن تخت خواب‌ها و میزهای مطالعه است. این تجهیزات باید به صورتی باشند که دیگر ساکنین اتاق را درگیر نکرده و مزاحمتی برای آن‌ها به وجود نیاید. تأمین و طراحی سیستم گرمایش و سرمایش در اتاق‌ها نیز از دیگر نکاتی است که باید موردتوجه طراحان قرار گیرد.
اگر خوابگاه به‌صورت سوئیتی طراحی شده باشد باید در طراحی این بخش‌ها به یک سری نکات و استانداردها توجه شود. رعایت این موارد به کاربردی بودن طراحی این مکان‌ها و رضایت دانشجویان ساکن در این خوابگاه‌ها خواهد انجامید. ازجمله این نکات و استانداردهای می‌توان به امکانات تعبیه شده در آن اشاره کرد. ابعاد این سوئیت‌ها باید به قدری باشد که بتوان بخش‌هایی چون آشپزخانه، سرویس بهداشتی و هال را در آن تعبیه کرد. این نکته در طراحی خوابگاه از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار می‌باشد. تمامی این امکانات باید برای اتاق‌هایی که در یک سوئیت قرار دارند به‌صورت اختصاصی طراحی شوند؛ به این معنا که ساکنین اتاق‌های خارج از این سوئیت، حق استفاده از این امکانات را ندارند. در سالن سوئیت باید میزهایی برای مطالعه و غذا خوردن تعبیه شود. ابعاد و تعداد این میزها و صندلی‌ها بر اساس ظرفیت اتاق‌ها تعیین می‌شود. اتاق‌هایی که در سوئیت‌ها قرار دارند می‌توانند به تناسب ظرفیتی که دارند در ابعاد مختلف طراحی شوند؛ اما طراحی و نوع ساخت آن‌ها با دیگر اتاق‌های موجود در یک سوئیت، مشابه خواهد بود. ورودی سرویس بهداشتی و آشپزخانه باید به سالن سوئیت باشد تا همه، امکان استفاده از آن را داشته باشند. جاکفشی و بالکن برای تمامی اتاق‌های یک سوئیت به‌صورت مشترک طراحی می‌شود.
به منظور آشنایی طراحان خوابگاه‌ها با اصول کار و همچنین تسهیل این طراحی، استانداردهایی نیز برای خوابگاه‌هایی که به‌صورت بلوکی در یک مکان ساخته می‌شوند تدوین شده است. در طراحی و ساخت این بلوک‌ها باید از نکات ذکر شده در ادامه این مقاله به بهترین شکل ممکن، تبعیت گردد: در طراحی بلوک‌ها باید به نحوه طراحی و ساخت و محل تعبیه راه پله‌ها، آسانسور، راهروها و … توجه ویژه‌ای شود. در این بلوک‌ها باید سالنی جداگانه برای تماشای تلویزیون و محلی به‌عنوان غذاخوری تعبیه گردد. نبود این مکان‌ها و امکانات، کارایی خوابگاه‌ها را کاهش داده و نارضایتی دانشجویان را در پی خواهد داشت. در ضمن در طراحی خوابگاه به این موضوع توجه داشته باشید که این بلوک‌ها برای افزایش سطح رفاه خوابگاه باید دارای امکانات بیشتری نظیر نمازخانه، سالن ورزشی، واحد سلامت، دفتر مدیریت، اصناف، امور تأسیسات، انبار و انتظامات نیز باشند. ازاین‌رو باید محل قرارگیری آن‌ها را به گونه تعیین کنید که در طراحی بخش‌های دیگر با مشکلی روبرو نشوید. البته این در صورتی است که مجتمع خوابگاهی فاقد این امکانات باشد. در صورتی که تمامی این امکانات در مجتمع به‌صورت عمومی وجود داشته باشند نیازی به تعبیه آن‌ها در هر بلوک نخواهد بود. در این خوابگاه‌ها، طراحی بخش شیب‌دار در راهروها و … برای تردد معلولین نیز نباید فراموش شود. به منظور استاندارد بودن طراحی و ساخت خوابگاه‌ها، امکانات و تجهیزات زیر باید به ترتیب از طبقات پایین تا بالا تعبیه شوند:
موتورخانه، سالن تلویزیون، سالن ورزشی، دفتر مدیریت، اصناف، امور خدمات، امور تأسیسات، سالن ملاقات، غذاخوری، نمازخانه، واحدها، قرائت‌خانه
طراحی خوابگاه باید به گونه‌ای باشد که تا حد امکان، تمام اتاق‌ها در معرض نور غیرمستقیم بگیرند. فضاهایی که در خوابگاه در نظر گرفته می‌شود نیز باید نورگیری مناسبی داشته باشند و امکان تهویه هوا در دستشویی، حمام و سالن ورزشی وجود داشته باشد. نورگیری باید به شکلی باشد که نور شرق و نور غرب به مقدار مناسب دریافت شود.
در طراحی و ساخت خوابگاه‌ها، رعایت یک سری نکات حائز اهمیت است. این نکات به شرح زیر هستند:
- اتاق‌ها باید طوری طراحی شوند که همگی دارای نور طبیعی باشند.
- طراحی داخلی باید طوری باشد که زمان استفاده از تخت خواب، نور مصنوعی موجود برای ساکنین ایجاد مزاحمت نکند.
- بهتر است هنگام طراحی اتاق‌ها، یک لابی کوچک برای هر ۳-۴ اتاق در نظر گرفته شود.
- طراحی در ورودی اتاق‌ها باید طوری باشد که علاوه‌بر دارا بودن فضای مناسب برای کفش و لباسها، فضای داخلی اتاق از بیرون قابل‌رؤیت نباشد.
- اتاق نگهبانی باید به گونه‌ای که مزاحمتی برای ساکنین ایجاد نشود، تسلط کافی به فضای مجموعه را داشته باشد.
- فضاهای عمومی خوابگاه مانند سالن ورزشی به دلیل ازدحام جمعیت سروصدای زیادی دارند. به همین دلیل باید در مکانی طراحی شود که برای ساکنین مزاحمت ایجاد نکند.
از تخت‌های دو طبقه استفاده کنید
استفاده از این نوع تخت‌ها و یا تخت تاشو دیواری دو طبقه در دکوراسیون داخلی خوابگاه فضای کمتری اشغال کرده و هزینه نهایی آن از دو تخت جدا و مستقل، پایین‌تر خواهد بود.
استفاده از میزهای بزرگ به جای چند میز کوچک
در طراحی دکوراسیون داخلی خوابگاه شما می‌توانید به جای چند میز متوسط، یک میز بزرگ با دو صندلی تهیه کنید.
از رنگ‌های روشن برای دیوارها استفاده کنید
استفاده از رنگ روشن در طراحی خوابگاه، خصوصاً برای رنگ دیوارها تأثیر بسیاری بر نورگیری فضا دارد. علاوه‌بر آن فضای کوچک خوابگاه را هم بزرگ‌تر نشان می‌دهد.
