فرودگاه
فرودگاه‌ها یکی از بی‌نظیرترین ساختمان‌های معماری در قرن بیستم هستند. تاریخ اولین فرودگاه‌ها به دهه ۱۹۳۰ برمی‌گردد ولی منشا اصلی بیشتر آنها به دوره پس از جنگ جهانی دوم مربوط می‌شود. ترمینال‌های مدرن در دهه ۱۹۵۴ آغاز شدند که می‌توان از این موارد نام برد ترمینال TWA در فرودگاه کندی، نیویورک (۱۹۵۶) توسط ایروسارین فرودگاه ترن هاوس، ادینبورگ (۱۹۵۶) توسط رابرت ماتیو و فرودگاه اَهار، شیکاگو (۱۹۵۵) توسط سی اف مورفی. این فرودگاه‌ها نوع‌شناسی ترمینال‌ها را در خصوص ورود و خروج مسافرین در سطوح مختلف بنیان گذاشتند. امروزه، فرودگاه‌ها نسل دوم خود را سپری می‌کنند. ترمینال‌های مدرن دیگر ساختار ساده برای پردازش هواپیما با صدها مسافر در روز را ندارند. آنها دارای ساختارهای بسیار بزرگ چندگانه اعلام ورود، استراحت و فراغت و فروشگاه هستند که به هزاران مسافر خدمات ارائه می‌کنند، شلوغ‌ترین فرودگاه‌ها به بیش از ۶۰ میلیون مسافر در سال خدمات ارائه می‌کنند که دارای تأثیرات قابل ملاحظه اقتصادی و محیطی هستند.
فرودگاه هیترو لندن، نمونه خویی است. در سال ۱۹۹۷ بیش از ۵۶ میلیون مسافر از چهار ساختمان ترمینال آن عبور کردند که بسیاری از آنها از فرودگاه به عنوان یک مرکز فعالیت و کار استفاده کردند. این فرودگاه دارای تأثیرات زیاد اقتصادی بر بخش غربی شهر لندن است به طوری که بیش از ۶۲۰۰۰ نفر در این فرودگاه مشغول کار هستند که نیمی از آنها در بخش متینی، یک چهارم آنها در بخش خدمات مسافرین و یک چهارم دیگر در بخش فروش مشغول به کار هستند. با گسترش فرودگاه‌ها (رشد جهانی ۶% در سال و رشد ۸ تا ۹% در منطقه آسیا)، أنها ویژگی‌های یک شهر را به خود می گیرند. بخش فراغت و فروش فرودگاه هیتر و درآمد قابل ملاحظه‌ای دارند به طوری که این ترمینال مدرن شبیه به یک مرکز خرید بزرگ تبدیل می‌شود.
بنابراین این ترمینال مدرن یک ساختار جامع از نظر اجتماعی، زیباشناسی و عملکردی است. با افزایش فعالیت منابع درآمدی، وظیقه طراحان فرودگاه دشوارتر می‌شود. ویژگی یک طرح خوب، انعطاف پذیری و شفافیت است. مورد اول برای تأمین نیازهای بازار و عملیاتی ترمینال و مورته دوم برای هدایت مسافرین در محیط فرودگاه است. در مقایسه با سال گذشته به اکثر فروشگاه‌های جهان به صورت خصوصی در آمده‌اند و صاحبان آنها در فکر متنوع باختن درآمدهای خود می‌باشند. ترمینال‌های امروزی تمایل به بزرگی و جادار بودن تا بتوانند آرامش را برای مسافرین فراهم سازند.
ویژگی‌های ترمینال‌های مدرن
ترمینال‌های امروزی از سه جهت با فرودگاه‌های نسل اول تفاوت دارند:
- افزایش تسهیلات خصوصاً در بخش فروش، اجتماعات و استراحت
- توجه بیشتر به کیفیت تجربیات مسافر خصوصأ در رابطه با استراحت، جهت یابی و فضاهای آرامش
- طرح با پذیرش تغییر داخلی و رشد خارجی
این عوامل بیانگر اولویت‌ها در صنعت فرودگاه و تأمین استانداردهای جهانی و حفظ رقابت است. مسئولین فرودگاه‌ها اکنون در بازار حمل و نقل هوایی رقابت شدیدی دارند و می‌پذیرند که طرح ترمینال یک معیار مهم در انتخاب فرودگاه است.
نواحی باند فرودگاه
- نشست و برخاست هواپیماها
- کنترل ترافیک هوایی
- پارک هواپیماها
- خدمات هوایی
- مسافرین
- بار
- سوخت‌گیری
ساختمان ترمینال فرودگاه
- کنترل بار و بنه
- درآمد حاصل از شرکت‌های هوایی
- درآمد حاصل از نمایندگی‌های فروش
- فروش مستقیم
- تبلبغات
نواحی محیطی فرودگاه
- پارک اتومبیل
- توسعه زمینی
- هتل‌ها
- انبارداری
- خارج از فرودگاه
- پارک‌های تجارتی
تسهیلات غیر هوایی و غیر فروش در ساختمان ترمینال
- بانک‌ها، دفاتر تبدیل ارز
- اطلاعات توریستی
- اجاره ماشین
- سالن‌های آرایش و زیبایی
- خدمات پزشکی
- تسهیلات تجارت / اجتماعات
- کلیسا / مسجد
- سینما
- استخر
افرادساختمان ترمینال
- مسافرین
- کارمندان هواپیما
- پرسنل امنیتی
- ملاقات کنندان و مستقبلین
- بازدیدکنندگان تفریحی
- بازدیدکنندگان اجتماعات / تجارتی
معیارهای طرح ترمینال فرودگاه
- انعطاف یذیری و توسعه پذیری
- پرهیز از ازدحام جمعیت
- مسافت‌های کوتاه تردد
- حداقل تغییرات سطحی
- جهت‌یابی آسان
- امنیت مناسب
فرودگاه
یک فرودگاه بین‌المللی از ۶ بخش اصلی و ۱۲ بخش فرعی تشکیل می‌شود:
- باند
- مرکز کنترل ترافیک هوایی
- ترمینال مسافریری
- سیستم جادهای و پارک اتومبیل
- نواحی انبارداری و دپوی بار
- نواحی خدمات هواپیما و آشیانه
علاوه بر این، بخش‌های فرعی دیگر وجود دارد که می‌توان از این مورد نام برد:
- ایستگاه راه آهن
- هتل و تسهیلات اجتماعات
- نواحی استراحت
- فضای سبز
فرودگاه‌های پیشرفته از قبیل أهار شیکاگو یا شیپل آمستردام از بخش‌های اصلی و فرعی و ساختارهای یکپارچه تشکیل شده‌اند فرودگاه‌های دیگر دارای ساختارهای بزرگ هستند که می‌توان از فرودگاه هیترو نام برد که ترمینال‌های این فرودگاه از طریق یک سیستم راه آهن زیرزمینی به یکدیگر متصل می‌شوند. تسهیلات فرودگاه کات ویک به طور زمینی در ترمینال را به یکدیگر مرتبط می‌سازد.
یکپارچگی و راحتی ارتباط برای یک فرودگاه موفق از دیدگاه مسافرین حائز اهمیت است که خصوصا در مورد رسیدن به فرودگاه صادق است – از طریق ماشین، اتوبوس با قطار. سیستم جادهای یک فرودگاه یا راه آهن زیرزمینی بسیار شروع می‌باشند، کلیه مسیرها باید واضح و شفاف باشند و ساختمان‌ها و مناظر جهت‌ها را به خوبی نشان دهند. از نشستن روی صندلی اتومبیل تا صندلی هواپیما یک مرحله پیچیده است (بنا به دلایل کنترلی و امنیتی) ولی تجربه آن نباید ناخوشایند می‌شد. طرح ساختمان و یک فرودگاه خوب باید در صدد رفع ابهام و سردرگمی و کاهش طول مسیر باشد. نیازهای روحی و روانی مسافرین حائز اهمیت می‌باشند. دو برداشت مشخص ولی متفاوت وجود دارد. مسئولین فرودگاه که خواهان حداکثر سود و درآمد مسافرین که خواهان یک سفر بدون استرس هستند. یک طرح خوب نقطه نظرات دو دیدگاه فوق را در نظر می‌گیرد.
آرایش یک فرودگاه، عامل اساسی جهت و طول باند است (به مورد ۴ مراجعه کنید). شکل آنها تابع جهت وزش باد حاکم، سایز هواپیما و عوامل خارجی از قبیل موقعیت شهرها، کوه‌ها و خطوط برق است. معمولاً نقشه فرودگاه توسط مهندسین عمران و مشاوران محیطی تهیه می‌شود. به طور روزافزونی تحلیل تأثیر محیطی بر عناصر اصلی نقشه فرودگاه خصوصاً از نظر صدا، اکولوژیکی و بصری تأثیرگذار است. به عنوان برداشتی از پیچیدگی‌های توسعه فرودگاهی، یک تعادل بین نقشه تأسیسات زیربنایی و استفاده از زمین وجود دارد. امروزه بیشتر فرودگاه‌ها سیستم‌های حمل و نقل را یکپارچه کرده اند که نیازهای مسافرین و پرسنل را تأمین می‌کند به طوری که هدف حمل و نقلی غیر هوایی را نیز برآورده می‌سازد. بسیاری از این فرودگاه‌ها دارای نواحی انبار بسیار بزرگ و پارک‌های تجاری هستند. نقشه‌های توسعه‌ای – منطقه‌ای فرودگاه نیاز به یکپارچگی دارند به شرط آنکه پتانسیل کامل فرودگاه به عنوان یک سرمایه گذاری جذاب در نظر گرفته شود. معمولاً معماران پس از تهیه طرح تفصیلی فرودگاه مشخص می‌شوند. آنگاه وظبقه طراحی ساختمان‌ها آغاز می‌شود. هرچند برج‌های کنترل ترافیک هوایی باعث نقاط عمودی خوشایند می‌شوند ولی ترمینال باعث ایجاد یک کمیت معماری می‌شود به مورد ما مراجعه کنید. همانند یک شهر کوچک ترمینال تالار شهر فرودگاه است . جایی که افراد وارد آنجا می‌شوند. محیط بصری فرودگاه باید شفاف باشد. سلسله مراتب ساختارهای فرودگاه برای مسافرین (ترمینال، ایستگاه و پارک ماشین) نسبت به ساختارهای فرودگاه برای مسئولین (باند، قسمت سوار شدن به هواپیما و ترمینال) متفاوت است.
طرح خوب باعث شناسایی سریع ساختمان ترمینال و دیگر ساختارهای فرودگاه می‌شود. نقش شکل معماری آن است که به ساختمان‌های گوناگون معنا ببخشد، موضوع ویژگی فرودگاه به متافورهای دانش هوانوردی با فناوری پیشرفته ارتباط پیدا می‌کند (متلأ فرودگاه استات‌گارد – به موارد ۷ و ۹ مراجعه کنید) و این گرایش وجود دارد که ساختمان‌های فرودگاه یک معماری منطقه‌ای داشته باشند و ترمینال‌ها، مدخل ورودی کشورها در نظر گرفته شوند.
ترمینال فرودگاه
جهت یابی مسافر بسیار مهم می‌باشد زیرا فرودگاه‌ها معمولاً عاری از نقاط خارجی هستند و بسیاری از مسافرین عجله دارند به مورد عمر مراجعه کنید. در داخل ترمینال، مسئله تشخیص مسیرهای اعلام ورود، خرید بلیط یا سالن ورود به اهمیت محیط خارجی فرودگاه است. نشانه‌ها و علائم معماری یک جزء اساسی و موثر می‌باشند. شکل ساختار و حجمی از عوامل مهم هستند (موارد ۷ و ۹). اگر زبان معماری قوی نباشد، ترمینال نسبت به ازدحام فروش تغییرات مدیریتی و استفاده و توزیع از فضا عملکرد مناسبی نخواهد داشت. به عنوان مثال در فرودگاه استانسد یا دتور، ویژگی‌های زیباشناسی ساختارهای معماری از عناصر اولیه این فرودگاه‌ها می‌باشند. طرح ستون‌ها، تیرها، سقف‌ها یک زمینه مناسب را برای مجموعه ترمینال‌ها فراهم می‌سازند. آن یک فلسفه است که تغییرات گوناگون ساختاری، محفظه‌ها خدمات ساختمانی، فضای داخلی و نمای سطوح را می‌پذیرد به طوری که ویژگی یکی از آنها ویژگی موارد دیگر را از بین نمی‌برد.
طراحان ترمینال‌ها به طور روزافزونی افزایش می‌یابند. مقیاس‌های زمانی ۳ تا ۵۰ شمال برای بخش‌های گوناگون به کار می روند به طوری که آنها قابل تعویض، بار سعی و جایگزینی هستند و هیچگونه خطری را برای کل مجموعه و عملیات فراهم نمی‌سازند. اجزای ثابت از قبیل تیرهای سازهای دارای عمر طولانی و تأثیر بصری هستند. این اجزاء و فضاهای اجتماعی (از قبیل قسمت خروج) با بالاترین استانداردها طراحی می‌شوند. ویژگی‌های پایدار آنها تا حد زیادی بستگی به طرح و تغییرات قسمت‌های اصلی دارد. یک ترمینال با طراحی مناسب دارای تأثیر بصری زیاد است، به آسانی با تغییرات داخلی سازگار می‌شود و دوره عمر آن بیش ۵۰ یا ۶۰ سال است.
تأسیسات ترمینال فرودگاه
ترمینال مدرن یک مجموعه ساختمانی است و ضرورتاً کنترل زیادی را فذاهم می‌سازد. نواحی گوتاگونی از قبیل نواحی عمومی (قسمت خروج): نواحی خصوصی (دفاتر) و نواحی ایمن و غیر ایمن وجود دارد. علاوه بر این محدودیتهایی برای تردد جهت افراد بلیط‌دار و غیر بلیط‌دار و کنترل‌های مهاجرت وجود دارد. فرودگاه به طور کل و ترمینال به طور اخص از نظر امنیتی حائز اهمیت هستند. محدودیتهایی برای تردد کنترل‌های فیزیکی، دوربین‌های امنیتی و مکان‌های بازرسی مسافرین و پرسنل هواپیما وجود دارد. بنابراین معمار بایستی به مسئله ایاد فضا و کنترل آن توجه داشته باشد.
مدیریت امنیتی بر پلان و مقطع ترمینال فرودگاه تأکید دارد. سطوح مختلف ساختمانی برای تردد مسافرین مختف (ورود، ترانزیت خروج) با نقاط کنترلی بین آنها وجود دارد. رسیدگی به بارهای گوناگون با دقت صورت می گیرد. رشد ترمینال‌های چندگانه در دهه ۱۹۷۰ به موجب نگراتی تسیت به تروریسم بین‌المللی، قاچاق مواد مخدر به مهاجرت‌های غیرقانونی بود.
پیچیدگی مقطع یک ترمینال بزرگ مدرن (مثلاً کان‌سایی در ژاپن) توجه زیادی به طرح پلکان‌ها، پله‌های برقی و آسانسورها دارد. تغییر در طرح فرودگاه یک ضرورت است و مشکلات خاصی را برای افراد معلول به وجود می‌آورد. باید وسایل تردد از یک طبقه به طبقه دیگر در حد امکان باشد. متعاقبأ، پله برقی‌ها و آسانسورها، اصلی‌ترین عناصر بصری در داخل ترمینال‌ها هستند. آنها نه تنها افراد را جابجا می‌کنند بلکه زمینه خرید را فراهم می‌سازند.
بنا به دلایل زیاد، پلان ترمینال‌ها بسیار پیچیده است. هرچند فضای مسافر ۶۰% حجم ترمینال را تشکیل می‌دهد، ۴۰% باقیمانده بایستی فضا برای پرستل خطوط هوایی، پرستل فرودگاه: پرسنل امنیتی و دولتی فراهم سازد. چهار گروه اصلی به یک ترمینال علاقمند هستند که هریک نیاز به فضای اجتماعات: اتاق‌های امنیتی و مسیرهای ارتباطی دارند
نقش اصلی ساختمان ترمینال
- تسهیل تغییر حمل و نقل از هواپیما به ماشین، قطار انوبوس و غیره
- رسیدگی به امور مسافرین (ثبت بلیط، عوارض گمرکی و غیره)
- فراهم کردن خدمات (خرید، اجتماعات و غیره)
- گروه‌بندی مسافرین برای حمل و نقل هوایی
معیارهای کنترل موثر بار
- اجتناب از تداخل مسیرهای مسافرین و بار
- نفکیک بار در امتداد توقفگاه
- اجتناب از چرخش و تغییرات سطحی
- شیب نقاله (ترابرها) کمتر از ۱۵ درجه باشد
- به حداقل رساندن عملیات کنترلی و رسیدگی
- فراهم کردن ایمنی و امنیت در هر مرحله از کنترل و رسیدگی——ضوابط و استاندارد های طراحی فرودگاه
پردازش مسافر در ساختمان ترمینال
عملکرد خط هوایی
- ثبت بلیط
- کنترل بار
- اعلام ورود
عملکرد فرودگاه
- کنترل بار
- امنیت (بخش)
عملکرد دولتی
- کنترل مهاجرت
- کنترل پاسپورت
- کنترل گمرکی
- کنترل سلامتی
- امنیت (بخش)
مقیاس زمانی سازگاری تأسیسات
- پله‌ها، پله برقی‌ها، راه‌های اصلی 50-30 سال
- سال‌های استراحت مسافرین 30-20 سال
- دفاتر فرودگاه 15 سال
- دفاتر خطوط هوایی 10-5 سال
- فروشگاه‌ها، بارها رستوران‌ها 5-3 سال
- فرش‌ها: صندلی‌ها، نماکاری 5-1 سال
- مسافرین (اطاق و سالن استراحت، فروشگاه‌ها و غیره)
- شرکت‌های خطوط هوایی دفاتر بلیط
- مسئولین فرودگاه (نواحی اجرایی)
- دولت (کنترل سلامتی و مهاجرت)
علاوه بر این، فضای عمومی ضروری برای مسافر غالباً توسط فروشگاه‌هاء بارها، رستوران‌ها و پاساژها محاصره می‌شود. سازش تمام نیازهای گوناگون در صورتی امکان پذیر است که نقشه و طراحی فضا امکان تغییرات اجتناب ناپذیر را با تمهیدات کافی فراهم سازد.
تغییر در نقشه آرایش ترمینال‌های فرودگاه طبق برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد. قسمت‌های مختلف ساختمان در معرض استفادده‌های گوناگون هستند. نواحی اصلی تردد (از قبیل کریدورهای گیت) نیازمند توجه بیشتر برای تغییرات نسبت به نواحی دیگر می‌باشند. BAA تمهیدات تغییرات درازمدت را با تواتقاتی با سازندگان فراهم می‌سازد تا اطمینان دهد که تغییرات اجزاء مختلف در آینده میسر است.
ضوابط نقشه ترمینال
باید نقشه ترمینال بر اساس نیازهای مسافرین باشد . از یک جهت، مسیر اعلام ورود، کنترل بلیط پاسپورت، خروج و قسمت گیت به باند هواپیما بایستی نیازهای مسافرین را مرتفع سازد . نقاط قطع مسیر همانا دفاتر خطوط هوایی، فرودگاه و گمرک است . نیازهای مسافرین بر سایر موارد ارجحیت دارد . همین طور در جهت مخالف، فضای مسیر از هواپیما تا قسمت ورود از طریق دریافت بار مشخص شده است . تعامل نیازهای حجمی، نوری و ساختاری نسبت به نیازهای مسیرهای اصلی نبایستی مانعی را برای مسیرهای اصلی به وجود آورند.—–ضوابط و استاندارد های طراحی فرودگاه
تعادل بین نیازهای مسافر با نیازهای فروشنده دشوار است. چون ترمینال‌ها نیز نوعی مقصد محسوب می شوند، بسیاری از افراد شانس خرید در آنجا را به دست می‌آورند. خرید نبایستی هیچگونه مانعی در ساختمان ترمینال به وجود آورد و نبایستی فقط به منافع مالی شرکت‌های هوایی یا فرودگاه فکر کرد.
نقشه آرایش ترمینال
رابطه بین ترمینال و ستالیت برای سوار شدن به هواپیما برای طراحان بسیار مهم است . چهار تنوع رایج بین آنها وجود دارد (شکل ۱۵):
- ترمینال با پایه‌های گیت طولی متصل به ستالیت‌ها
- ترمینال با ستالیت ولی مجزا
- ترمینال و ستالیت ولی یکپارچه
- ترمینال با پایه‌های انگشتی با یا بدون ستالیت
نقشه‌های متفاوت نشانگر مدیریت فرودگاه به عنوان یک فرودگاه مقصد یا اصلی است . در فرودگاه‌های بزرگتر، شرکت‌های هوایی یک ستالیت دارند که به وسیله آن امور بلیط، فروش، گمرکات جابجایی را انجام می‌دهند . در فرودگاه اهار شیکاگو از این روش استفاده شده است به طوری که فرودگاه دارای چندین ترمینال است که هر یک به طور جداگانه مدیذیت و کنترل می شوند . در فرودگاه‌های کوچکتر منطقه ای، تنها یک الگوی ترمینال با پایه‌های طولی وجود دارد که به طور موازی در راستای باند اصلی قرار می گیرند.
رابطه بین مالکیت، مدیریت و تسهیلات مشترک پیچیده است . معمولاً فضای مشترک در ترمینال برای چند خط هوایی رایج است ولی بایستی دارای ستالیت یا قسمت گیت خود باشند . ولی چون عمر سیستم‌های مدیریتی و شرکت‌های هوایی کوتاه تر از عمر ساختمان‌ها می باشد، انعطاف پذیری کاربردی ضروری است . چون ترکیب ترمینال‌ها و ستالیت‌ها متنوع می باشد، راه‌های متفاوتی برای جابجایی مسافرین وجود دارد. فواصل ۷۰۰ تا ۴۰۰ متری برای پیاده روی مسافرین قابل قبول است ولی مسافت‌های بیشتر از آن به سه زریق صورت می گیرد:
- تراولتور
- سیستم‌های ریلی سبک
- اتوبوس
اولی برای مسافت‌های ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ متر، دومی برای مسافت‌های ۱ تا ۷ کیلومتر و سومی برای مسیرهای طولانی با چند توقف از قبیل ترمینال تا ستالیت از طریق توقفگاه فرودگاه است . سیستم‌های ریلی سبک گران هستند (فرودگاه استانسد، هر ریل ۱ میلیون فرانک) و مستلزم مسیرهای طولی و شعاع گردش است. در فرودگاه کان‌سائی ژاپن از یک مینی ترن با فواصل توقف ۹۰۰ متری استفاده شده است . در فرودگاه‌های گات ویک و بیرمنگام از سیستم‌های ریلی تکی استفاده می شود که ترمینال‌ها را به یکدیگر مرتبط می سازند . جابجایی مسافرین در امتداد باند باعث مسائل لجستیکی و ایمنی می شود . فرودگاه هیترو از قطار زیرزمینی برای ارتباط ترمینال شماره ۹ به چهار ستالیت استفاده می کند . پایه‌های انگشتی شعاعی آنها باعث کاهش جابجایی و استفاده کمتر از تراولتور و افزایش نقاط دسترسی به هواپیما می شود
